EBENEZER ROJT

Monty Python i katorżnicy z Sachalinu

"Taniec z policzkowaniem rybami" (The Fish Slapping Dance) to słynny kilkunastosekundowy skecz z 28 odcinka Latającego cyrku Monty Pythona [1]. Rzecz dzieje się koło śluzy. John Cleese i Michael Palin w strojach jak do safari (koszule i krótkie spodenki koloru khaki, korkowe hełmy) stoją naprzeciw siebie. Palin w rytm wesołej muzyki zbliża się w podskokach do Cleese'a i policzkuje go dwiema małymi rybkami, które trzyma w rękach, po czym w tym samym rytmie odskakuje do tyłu. Powtarza się to jeszcze trzykrotnie. Cleese przez cały czas pozostaje nieruchomy. Gdy muzyka milknie i Palin przerywa taniec, Cleese sięga po niewidoczną wcześniej sporą rybę i wali nią z rozmachem w Palina, który wpada do wody [2].

Przeszło osiemdziesiąt lat wcześniej Antoni Czechow wybrał się na Sachalin, by na własne oczy zobaczyć, jak żyją tamtejsi katorżnicy. Między innymi zauważył, że "kradzież jest tu rzeczą zwykłą i przypomina raczej rzemiosło. Więźniowie rzucają się na wszystko, co jest źle chronione, z zacięciem i chciwością zgłodniałej szarańczy". Okradają swoje więzienie, okradają siebie nawzajem, kradną w czasie pracy - zwłaszcza przy wyładunku statków. Z jednego ukradli żywego barana, na innym "okradli kapitana, odkręcili iluminatory i kompas". W przypisie do tych złodziejskich wyczynów Czechow przytacza, co powiedział mu "pierwszy oficer na pewnym statku":

Nie zdążysz się obejrzeć, a wszystko już rozkradzione. Na przykład przy wyładunku beczek z solonymi rybami każdy stara się naładować ryb do kieszeni, koszuli, portek... A jak obrywają za to! Chwycisz rybę za ogon i po pysku, po pysku... [3]
Nie znam żadnego świadectwa potwierdzającego, że któryś z Pythonów czytał Sachalin, niemniej dziwnym zbiegiem okoliczności właśnie w tym odcinku Latającego cyrku po raz pierwszy i ostatni w całym cyklu został wymieniony Antoni Czechow. Wprawdzie jako autor Mewy, ale zawsze...

[Dopisek]

Za to z pewnością Czechowa czytał Zachar Prilepin. Tym razem rzecz dzieje się nie na Sachalinie, ale w klasztorze na Wyspach Sołowieckich zamienionym w sowiecki łagier.
Przed szereg wyprowadzono złodzieja, który ukradł w kuchni śledzia. Karę wymyślił zapewne Kuczerawa, wykonawcą był Sorokin: winowajcę bito śledziem po twarzy. Nie wyrywał się, znosił to cierpliwie, tylko zamykał oczy. Po trzecim uderzeniu policzek zaczął mu krwawić.

Artiom myślał obojętnie i bez współczucia: A gdyby tak, zamiast mnie zabijać, zaproponowali, że będą mnie bić śledziem jeszcze przez dwa i pół roku? Zgodziłbym się. Wielkie mi rzeczy: być bitym śledziem [4].

[1] Zob. David Morgan, Monty Python speaks!, Fourth Estate 1999, s. 245. Według alternatywnej numeracji jest to drugi odcinek sezonu trzeciego zatytułowany "Mr. and Mrs. Brian Norris' Ford Popular". Wyemitowany po raz pierwszy 26 października 1972 roku.

[2] Skecz nakręcono przy Teddington Lock w zachodnim Londynie. Palin skacze do muzyki Edwarda Germana ("Merrymaker's Dance" z suity Nell Gwyn; najłatwiej dostępna na płycie wytwórni NAXOS, numer katalogowy 8.223419).

W The Complete Monty Python's Flying Circus skecz został opisany następująco:

"An animated item ends with a sign saying 'And now, the Fish Slapping Dance'. Cut to a quayside. John and Michael, dressed in tropical gear and solar topees. John stands still while Michael dances up and down before him to the jolly music of Edward German. Michael holds two tiny fish and from time to time in the course of the dance he slaps John lightly across the cheeks with them. The music ends; Michael stops dancing. John produces a huge great fish and swipes Michael with it. Michael falls off the quay into the water" (zob. Graham Chapman, John Cleese, Terry Gilliam, Eric Idle, Terry Jones, Michael Palin, The Complete Monty Python's Flying Circus. All the Words, t. II, Pantheon Books, Nowy Jork 1989, s. 70).

Nb. niemal na samym początku filmu Asterix i Obelix kontra Cezar (Astérix & Obélix contre César, 1999) jest scena ze zbiorowym okładaniem się rybami po twarzach ("- Ta ryba śmierdzi! - Wcale nie!"). Pewnie bez żadnego związku z Monty Pythonem. I również najpewniej przypadkowo w angielskim dubbingu Obélixa (Gérarda Depardieu) dubbingował Terry Jones z Monty Pythona.

[3] Antoni Czechow, Dzieła, t. XI: Sachalin. Listy, przekład Ireny Bajkowskiej, Czytelnik, Warszawa 1962, przypis na stronie 182; wcześniejsze cytaty z tej samej strony.

Dla koneserów to samo w oryginale:

"Не успеешь оглянуться, как уже разокрали целое место. Например, когда разгружают бочки с соленою рыбой, то каждый старается набить себе рыбой карманы, рубаху, штаны... И влетает же им за это! Возьмешь рыбину за хвост - и по морде, и по морде..." (Антон Павлович Чехов, Oстров Cахалин (Из путевых записок), Издательство "Рубеж", Bладивосток - Южно-сахалинск 2010, s. 265).

[4] Zachar Prilepin, Klasztor, przekład Ewa Rojewska-Olejarczuk, Czwarta Strona, Poznań 2016, s. 168.

Dla koneserów to samo w oryginale:

"Вывели перед строем вора, укравшего селёдку из кухни. Наказание, наверное, придумал Кучерава, исполнял Сорокин: провинившегося били селёдкой по лицу. Он не вырывался, терпел, только закрывал глаза. После третьего удара щека начала кровянить. Артём отчуждённо и без жалости думал: «А вот если б предложили вместо того, чтоб зарезать меня, бить селёдкой ещё два с половиной года? Я бы согласился. Подумаешь: бить селёдкой»" (Захар Прилепин, Обитель, Издательство АСТ, редакция Елены Шубиной, Москва 2014; korzystałem z wersji elektronicznej przygotowanej przez ЛитРес).